Η φωτεινή οθόνη δεν μεταφέρει μόνο πληροφορίες αλλά και συναισθήματα

Το «έξυπνο» κινητό είναι ένα εξαρτητικό αντικείμενο, πάντοτε εκεί, για να παρέχει ανακούφιση και διαφυγή από τις δυσκολίες της εσωτερικής και της εξωτερικής ζωής, και την ψευδαίσθηση της σύνδεσης με συναισθηματικά σημαντικούς άλλους

[addthis tool=”addthis_inline_share_toolbox_6e77″]

Το σύμβολο Wi-Fi στους δημόσιους χώρους πέρα από την ευκολία στην συνδεσιμότητα, συμβολίζει και την ανυπαρξία της μοναχικότητας. Μπορούμε πλέον να συνυπάρχουμε όπου και αν βρισκόμαστε με τα αγαπημένα μας (και όχι μόνο) πρόσωπα, ακόμα και αν δεν μοιραζόμαστε τις ίδιες χώρο-χρονικές διαστάσεις. Όπως, παραδείγματος χάριν, με μια συζήτηση που αρχίζει με φυσική συν-παρουσία και συνεχίζεται από απόσταση, αφότου οι συνομιλητές έχουν αποχωρήσει, καθένας για άλλο προορισμό. Τα ψηφιακά μέσα επικοινωνίας υπόσχονται μια αδιάλειπτη συνύπαρξη, η οποία ακριβώς επειδή είναι αδιάλειπτη, δεν φαίνεται να είναι ποτέ ολοκληρωμένη και ικανοποιητική.

Η έρευνα μελέτησε το συναισθηματικό δεσμό που αναπτύσσουν οι νεαροί ενήλικες με το κινητό τους τηλέφωνο. Κατά την ερευνητική διαδικασία τα κινητά τηλέφωνα των φοιτητών μαζεύτηκαν σε ένα καλάθι, το οποίο απομακρύνθηκε από την αίθουσα διδασκαλίας σε ασφαλές μέρος. Οι φοιτητές  στερήθηκαν τα κινητά τους για τρεις ώρες κατά τη διάρκεια του μαθήματος (και του ενδιάμεσου διαλείμματος).  Στην αρχή και στο τέλος της διαδικασίας, δηλαδή αφότου συλλέχθηκαν τα κινητά και αμέσως μόλις τους επιστράφηκαν, οι φοιτητές  συμπλήρωσαν δύο ανοιχτού τύπου ερωτηματολόγια με ερωτήσεις σχετικές με τα συναισθήματα που τους δημιούργησε η απουσία του κινητού τους τηλεφώνου, αλλαγές που παρατήρησαν  στον εαυτό τους αναφορικά με τον τρόπο παρακολούθησης του μαθήματος και τον γενικότερο τρόπο που βίωσαν αυτή την «απουσία». Οι απαντήσεις τους υποβλήθηκαν σε ερμηνευτική ανάλυση περιεχομένου υπό την οπτική της θεωρίας περί «μεταβατικών αντικειμένων» του Winnicott. Η έρευνα δημοσιεύτηκε στο Journal of Educational Psychotherapy: http://www.caspari.org.uk/member-s-area/member-resources/journal-of-educational-psychotherapy.html

Η ανάλυση των αποτελεσμάτων έδειξε ότι το κινητό τηλέφωνο επενδύεται συναισθηματικά, αποκτώντας τις ιδιότητες μεταβατικού αντικειμένου: η εγγύτητά του λειτουργεί προς ανακούφιση  της μοναξιάς, της ανίας και της αναμονής, ενώ  η απομάκρυνσή του επιφέρει αντιφατικά συναισθήματα. Σχεδόν όλοι οι συμμετέχοντες δήλωσαν ότι ένιωσαν στέρηση και μια αίσθηση απώλειας κάτι σημαντικού, καθώς και  δυσκολία  να παραμείνουν συγκεντρωμένοι στο μάθημα, γιατί η προσοχή τους εκτρεπόταν διαρκώς  στο κινητό που έλειπε από το θρανίο  και στην   αδυναμία τους να επικοινωνήσουν με άτομα εκτός της αίθουσας (τους φίλους ή τους γονείς τους). Ανησυχούσαν για συζητήσεις που άφησαν στην μέση, αναμενόμενα τηλεφωνήματα, πιθανά μηνύματα από γονείς, φίλους ή εργοδότες που θα έμεναν αναπάντητα. Αρκετοί δήλωσαν ότι τους έλειψαν ιδιαίτερα οι μικρές αποδράσεις στα κοινωνικά δίκτυα, όταν έχαναν το ενδιαφέρον για το μάθημα ή ως αντίδοτο στην ανία. Για ορισμένους ο χρόνος άλλαξε ροή, έγινε πιο αργός και το μάθημα φάνηκε «ατελείωτο», και σε άλλους μειώθηκε το  κατώφλι ευαισθησίας σε εξωτερικά ερεθίσματα, τα οποία άλλοτε περνούσαν απαρατήρητα, όπως ο ήχος της κίνησης του δρόμου ή οι συνομιλίες και τα γέλια συμφοιτητών τους που βρίσκονταν έξω από την αίθουσα.

Πέρα από την πρακτική διακοπή κάθε επικοινωνίας, η απουσία του κινητού φαίνεται να σηματοδότησε και μια δυσφορική αορατότητα. Είχαν χαθεί οι ειδοποιήσεις, που σαν «ψηφιακά χάδια», επιβεβαίωναν  στο άτομο την (κατά Berne) «αναγνώριση της ύπαρξής» του και της συμμετοχής του στα τρέχοντα. Η απουσία του έξυπνου τηλεφώνου καθιστούσε το άτομο «δέσμιο» μιας φυσικά πεπερασμένης πραγματικότητας (της ύπαρξής του μέσα στην αίθουσα διδασκαλίας), κάτι  που  χωρίς τις ευκαιρίες μικρών αποδράσεων μέσω της φωτιζόμενης οθόνης, προκαλούσε αμηχανία και πλήξη. Μέσα σε όλη αυτή την δυσφορία, ορισμένοι δήλωσαν ότι ταυτοχρόνως ένιωσαν ανακούφιση και μια αίσθηση απελευθέρωσης από την αδιάκοπη πληροφοριακή και επικοινωνιακή ροή∙  ότι μπορούσαν, έστω για λίγο, να ησυχάσουν από τη συνεχή ροή ερεθισμάτων και αιτημάτων για επικοινωνία. Ξεπέρασαν την αρχική αμηχανία και αλληλεπίδρασαν περισσότερο με τους συμφοιτητές τους, έκαναν νέες γνωριμίες και μοιράστηκαν σκέψεις κατά την διάρκεια του διαλείμματος.

Η έρευνα αποκαλύπτει την συναισθηματική σχέση που ανεπίγνωστα αναπτύσσει ο χρήστης με το έξυπνο κινητό του, το οποίο φαίνεται ότι λειτουργεί σαν ανακουφιστικό αντικείμενο άμεσης διαφυγής από την απτή πραγματικότητα, σαν ομφάλιος λώρος που τον κρατά διαρκώς «κοντά» και «ανάμεσα» σε άλλους ανθρώπους. Αλλά με αυτές ακριβώς τις λειτουργίες του, την ίδια στιγμή, του στερεί την δυνατότητα να ανακαλύψει δημιουργικούς τρόπους να διαχειριστεί τη μοναξιά και να ανοιχτεί στην πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνία. Και σε αντίθεση με το μεταβατικό αντικείμενο της βρεφικής και νηπιακής ηλικίας –την κουβερτούλα ή το λούτρινο αρκουδάκι- δεν αποεπενδύεται ψυχικά με το χρόνο. Είναι πάντοτε εκεί για να παρέχει ανακούφιση και διαφυγή από τις δυσκολίες, τόσο της εσωτερικής όσο και της εξωτερικής ζωής, και την ψευδαίσθηση της σύνδεσης με συναισθηματικά σημαντικούς άλλους∙ μετατρέπεται, έτσι, σε ένα εξαρτητικό αντικείμενο, το οποίο στερεί από τον χρήστη του τη δυνατότητα να αναπτυχθεί συναισθηματικά. Αυτή η περίπλοκη σχέση με το κινητό τηλέφωνο συμπυκνώνεται γλαφυρά στη φράση μιας από τις συμμετέχουσες: «Χτυπάει, άρα υπάρχω».

Πλήρη στοιχεία της δημοσίευσης:

Sidiropoulou, A. & Davou, B. (2018). “It rings therefore I exist: Issues of emotional development in the digital world”. Journal of Educational Psychotherapy, 24, pp. 65-75.