Μελέτη της σχέσης φωνολογικής επίγνωσης και αναγνωστικής ικανότητας
μέσω της καταγραφής γνωστικών προκλητών δυναμικών

Η καταγραφή των Γνωστικών Προκλητών Δυναμικών προσφέρει σημαντική πληροφόρηση αναφορικά με την κατανόηση των μηχανισμών που καθορίζουν και ερμηνεύουν την τυπική και άτυπη αναγνωστική ανάπτυξη.

Η μελέτη της σχέσης μεταξύ της φωνολογικής επίγνωσης και της αναγνωστικής ικανότητας αποτελεί μία από τις σημαντικότερες διαστάσεις που έχει απασχολήσει τη σχετική με την αναγνωστική ανάπτυξη βιβλιογραφία για τουλάχιστον τρεις δεκαετίες. Η συγκεκριμένη σχέση έχει μελετηθεί συστηματικά σε γλώσσες με διαφανή και λιγότερο διαφανή ορθογραφικά συστήματα, κυρίως μέσω της συσχέτισης επιδόσεων σε φωνολογικά έργα που χορηγούνται προφορικά, και αναγνωστικά έργα που χορηγούνται σε έντυπη μορφή, σε τυπικά αναπτυσσόμενους αναγνώστες ή σε ομάδες αναγνωστών που διαφέρουν ως προς την επίδοσή τους στην ανάγνωση.

Ωστόσο, η μέτρηση της φωνολογικής επίγνωσης μέσω έργων που χορηγούνται προφορικά παρέχει πληροφορίες μόνο για το στάδιο εξόδου, μετά το πέρας της επεξεργασίας του λεκτικού ερεθίσματος από το υποκείμενο. Σε αντίθεση,  τα αποτελέσματα από την καταγραφή Γνωστικών Προκλητών Δυναμικών μπορούν να παρέχουν μία συνεχή μέτρηση της επεξεργασίας από την εμφάνιση του ερεθίσματος μέχρι την απάντηση, καθιστώντας εφικτό τον προσδιορισμό του σταδίου ή των σταδίων της επεξεργασίας, τα οποία επηρεάζονται κατά την εκτέλεση των γνωστικών έργων. Παρόλα αυτά, η αναφορά τέτοιων ερευνών στη βιβλιογραφία είναι περιορισμένη.

Η παρούσα έρευνα εστιάζεται στη χρήση Γνωστικών Προκλητών Δυναμικών για την κατανόηση της επίδρασης της φωνολογικής επίγνωσης σε παιδιά με αναγνωστικές δυσκολίες και τυπικά αναπτυσσόμενους αναγνώστες και αποτελεί, εξ’ όσων γνωρίζουμε, το πρώτο πείραμα που εξετάζει το συγκεκριμένο θέμα στην ελληνική γλώσσα σε νεαρούς πληθυσμούς.

Η έρευνα δημοσιεύτηκε στο Psychology: The Journal of the Hellenic Psychological Society: https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/psychology/article/view/28820/24816

Η παρούσα έρευνα εξέτασε τις διαφορές μεταξύ παιδιών με αναγνωστικές δυσκολίες και τυπικών αναγνωστών, με ηλικιακό εύρος 7,70 μέχρι 12,08 χρονών, σε δύο έργα φωνολογικής επίγνωσης (αφαίρεση φωνήματος και παραδρομή της γλώσσας), μέσω της καταγραφής γνωστικών προκλητών δυναμικών. Η καταγραφή των ηλεκτροεγκεφαλογραφημάτων πραγματοποιήθηκε από 64 ενεργά ηλεκτρόδια μέσω του συστήματος BioSemi Active-two, με ρυθμό δειγματοληψίας 512Hz. Στο έργο αφαίρεσης φωνήματος, οι συμμετέχοντες έπρεπε να δηλώσουν κατά πόσο η προσλαμβάνουσα λέξη αποτελούσε ή όχι τη λέξη που σχηματιζόταν μετά τη διαγραφή του αρχικού φωνήματος από τη λέξη-στόχο. Στο έργο παραδρομής της γλώσσας, οι συμμετέχοντες καλούνταν να αποφασίσουν κατά πόσο οι προσλαμβάνουσες λέξεις αποτελούσαν ή όχι τις λέξεις που σχηματίζονταν μετά την αντιστροφή των αρχικών ήχων των δύο λέξεων-στόχος.

Από την καταγραφή των ηλεκτροεγκεφαλογραφημάτων παρατηρήθηκε η έκλυση της κυματομορφής Ν400. Τα αποτελέσματα για την ηλικιακή ομάδα των 8 ετών έδειξαν ότι οι συμμετέχοντες με αναγνωστικές δυσκολίες είχαν εκτενέστερο Ν400 σε σχέση με τους τυπικούς αναγνώστες στο έργο αφαίρεσης φωνήματος, εύρημα που φανερώνει μεγαλύτερη προσπάθεια εκ μέρους των παιδιών με αναγνωστικές δυσκολίες για την επεξεργασία φωνολογικών ερεθισμάτων, συγκριτικά με τους τυπικά αναπτυσσόμενους συνομηλίκους τους. Τα χαρακτηριστικά της κυματομορφής Ν400 στο έργο αφαίρεσης αρχικού φωνήματος ήταν παρόμοια μεταξύ των συμμετεχόντων με αναγνωστικές δυσκολίες και των τυπικών αναγνωστών που ανήκαν στην ηλικιακή ομάδα των 11 ετών, υποδεικνύοντας ότι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα παιδιά στα έργα φωνολογικής επίγνωσης μετριάζονται με την ανάπτυξη, λόγω του βαθμού διαφάνειας του ελληνικού ορθογραφικού συστήματος. Στο έργο παραδρομής της γλώσσας, οι διαφορές μεταξύ των ομάδων στην κυματομορφή Ν400 δεν ήταν στατιστικά σημαντικές, πιθανότατα λόγω του αυξημένου βαθμού δυσκολίας του συγκεκριμένου έργου.

Τα προκείμενα ευρήματα έχουν να προσφέρουν σημαντική πληροφόρηση αναφορικά με την κατανόηση των μηχανισμών που καθορίζουν και ερμηνεύουν την τυπική και άτυπη αναγνωστική ανάπτυξη. Η έρευνα στην ελληνική γλώσσα, όπως και διεθνώς, οφείλει να ενσωματώνει τέτοιου τύπου μεθοδολογίες, ώστε ο στόχος της κατανόησης της εξελικτικής φύσης των αναγνωστικών δυσκολιών να είναι πιο ρεαλιστικός.

Πλήρη στοιχεία της δημοσίευσης:

Fella, A., Christoforou, C., Loizou, M., & Papadopoulos, T. C. (2022). Investigating the relationship between phonological awareness and reading using Event-Related Potentials. Psychology: The Journal of the Hellenic Psychological Society, 27(3), 79–97. https://doi.org/10.12681/psy_hps.28820