Νεαροί ενήλικες και ψηφιακά μέσα επικοινωνίας:
Νέες μορφές άγχους, νέοι κώδικες κοινωνικής συστολής
Όπως όλοι, έτσι και εγώ προσπαθώ να δείχνω την καλύτερη πλευρά του εαυτού μου, την πιο όμορφη, την πιο άνετη, την πιο σοφή, αλλά και την πιο αστεία και την πιο συνετά κωμική
[addthis tool=”addthis_inline_share_toolbox_6e77″]
Αυτά τα λόγια σημειώνει στο ερευνητικό του ημερολόγιο ένας από τους 32 νεαρούς ενήλικες που συμμετείχαν σε ποιοτική έρευνα με τη χρήση ημερολογίων, η οποία είχε στόχο να σκιαγραφήσει τη θέση που κατέχουν τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα στην καθημερινότητα του ατόμου. Τι ενισχύει την φαινομενικά αδιάρρηκτη σχέση των νεαρών ενηλίκων με τα ψηφιακά τους εργαλεία; Ποιες ανάγκες καλύπτει η σχέση αυτή; Τι είδους ικανοποίηση προσφέρει; Πώς αξιολογούν οι νεαροί ενήλικες τη σχέση τους με τα ψηφιακά τους εργαλεία; Αυτά είναι κάποια από τα ερωτήματα που έθεσε η έρευνα αυτή, με στόχο τη βαθύτερη κατανόηση των ψυχολογικών επιδράσεων των μέσων. Η έρευνα δημοσιεύτηκε στο Περιοδικό Ψυχολογία:
Αναλυτικότερα, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να κρατήσουν ένα ημερολόγιο για πέντε συνεχόμενες μέρες σε προκαθορισμένες ημερομηνίες. Το ημερολόγιο αποτελείτο από επτά ενότητες που αφορούσαν θέματα σχετικά με τις ψηφιακές τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται, την συχνότητα χρήσης, τα κίνητρα χρήσης, διάρκεια χρήσης κατά προσέγγιση, χρήση που σχετίζεται με συναισθηματική ρύθμιση (π.χ. διαχείριση της διάθεσης), ταυτόχρονη χρήση πολλαπλών τεχνολογιών, καθώς και πληροφορίες σχετικά με το εάν η χρήση έχει στόχο κυρίως συναισθηματικό (π.χ. ψυχαγωγία, επικοινωνία με φίλους) ή γνωστικό (π.χ. αναζήτηση πληροφοριών, ανάγνωση κάποιου κειμένου). Στο τέλος, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να αναστοχαστούν και να σχολιάσουν τα όσα κατέγραψαν για τον εαυτό τους.
Η θεματική ανάλυση περιεχομένου των ημερολογίων έδειξε ότι τα νέα τεχνολογικά μέσα διαποτίζουν τόσες πτυχές της καθημερινής ζωής των νεαρών ενηλίκων και λειτουργούν σαν προεκτάσεις του νου και του σώματός τους σε τέτοιο βαθμό, ώστε να τους είναι εξαιρετικά δύσκολο να υπολογίσουν την διακριτή τους χρήση και τις ώρες που τα χρησιμοποιούν, σχεδόν όπως δεν μπορεί κανείς να καταγράψει πόσες φορές χρησιμοποίησε το αριστερό ή το δεξί του χέρι μέσα στην ημέρα και γιατί. Η πολυδιεργασία (δηλαδή η ταυτόχρονη χρήση πολλών μέσων και για ποικίλους στόχους) αποτελεί παγιωμένη πρακτική, η οποία αποσκοπεί τόσο σε συναισθηματική ρύθμιση όσο και στην άντληση πληροφοριών ή στην διεκπεραίωση εργασιών. Τα ψηφιακά εργαλεία χρησιμοποιούνται ως ρυθμιστές της διάθεσης, αν και δεν φαίνεται να προσφέρουν πάντοτε την συναισθηματική κάλυψη που αναζητούν οι χρήστες, ούτε παρέχουν την ποιότητα και το βάθος της επαφής που επιθυμούν.
Ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα, το οποίο αξίζει περαιτέρω διερεύνηση, αφορά τους νέους κοινωνικούς κανόνες που αναδύονται από τις λειτουργικές απαιτήσεις και τις δυνατότητες που προσφέρουν οι σύγχρονες τεχνολογίες. Το κάθε μέσο προσφέρει περιορισμένο, αν και φαινομενικά απέραντο, «χώρο» και κοινό επαφής. Το Facebook, το Twitter, το Instagram και τα άλλα κοινωνικά δίκτυα απευθύνονται σε διαφορετικό κοινό και προφέρουν συγκεκριμένα πλαίσια αλληλεπίδρασης. Συνεπώς, οι χρήστες -που συνήθως κινούνται ταυτόχρονα σε όλα τα προαναφερθέντα κοινωνικά δίκτυα- προσαρμόζονται στο καθένα ανάλογα με τις φαντασιακές αλλά και τις λειτουργικές απαιτήσεις του. Ο ίδιος άνθρωπος παρουσιάζεται πιο παιχνιδιάρης στο Facebook, πιο «ψαγμένος» στο Twitter, πιο «σέξι» στο Instagram. Μέσα σε αυτήν την πολλαπλή επιτέλεση της ψηφιακής παρουσίας, η άρση της ανωνυμίας και η όλο και μεγαλύτερη ανάγκη για προβολή του ατόμου και των στιγμών του, ώστε να έχει την επιθυμητή ανταπόκριση, δημιουργεί και νέους κώδικες συμπεριφοράς. Σε αυτούς περιλαμβάνεται ένα έντονο στοιχείο αυτο-λογοκρισίας, απουσίας αυθορμητισμού και ανάγκης συμβιβασμού με τις απαιτήσεις του κάθε μέσου και του κοινού του. Η ανταπόκριση σε μια ανάρτηση (ο αριθμός των like, οι καρδούλες, τα emoticons κλπ.), καθώς και τα σχόλια και οι έπαινοι που ακολουθούν, προσλαμβάνονται ως αξιολόγηση, η οποία προκαλεί συχνά έντονο άγχος και ρυθμίζει την περαιτέρω ψηφιακή συμπεριφορά. Οι νεαροί ενήλικες δήλωσαν ότι δαπανούν χρόνο πριν από κάθε δημοσίευση και αναλογίζονται την ανταπόκριση που λαμβάνουν, ενώ πολλές φορές αποφεύγουν την δημοσιοποίηση γιατί φοβούνται την αποδοκιμασία.
Φαίνεται, λοιπόν, ότι από την εποχή της «άρσης των αναστολών στο διαδίκτυο» για την οποία μιλούσε ο Suler πριν από μια δεκαπενταετία, η σημερινή τεχνολογικά διαμεσολαβημένη καθημερινή ρουτίνα δημιουργεί νέου τύπου αναστολές, νέους φόβους και νέους, αρκετά ρευστούς για την ώρα, κώδικες συμπεριφοράς στο διαδίκτυο, με αποτέλεσμα οι νεαροί ενήλικες να δηλώνουν παγιδευμένοι σε μια διαρκώς διαφεύγουσα πραγματικότητα η οποία, ωστόσο, απαιτεί διαρκή παρουσία και συμμετοχή.
Πλήρη στοιχεία της δημοσίευσης:
Sidiropoulou, A. (2018). “Multitasking of existence: Technological mediation in the daily life of the new digital generation”. Psychology, 23 (2), pp. 20-36.