Πανδημία COVID-19, οικογένεια, ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και αναπηρία

Ποιες δυσκολίες επισημαίνουν και ποιους προστατευτικούς μηχανισμούς υιοθετούν οι οικογένειες με ή χωρίς μέλος με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και αναπηρία (ε.ε.α./α.) για τη διαχείριση της πανδημίας της νόσου COVID-19;

Η νόσος του κορωνοϊού COVID-19 συνιστά μία πρωτόγνωρη για τη ζωή απειλή σε παγκόσμιο επίπεδο. Το εννοιολογικό πλαίσιο της πανδημίας αλλάζει γρήγορα, ενώ η κατανόηση του COVID-19 αναπτύσσεται συνεχώς. Η ξαφνική εμφάνιση του ιού, η υψηλή μεταδοτικότητα, η αβεβαιότητα και η χαμηλή προβλεψιμότητά του επηρεάζουν αναπόφευκτα την ψυχική υγεία των ατόμων και δεν συνιστούν απειλή μόνο για τη σωματική υγεία του ατόμου, αλλά επιδρούν αρνητικά στην ψυχική υγεία. Παράλληλα, η πανδημία έχει επιφέρει πολλαπλές συνέπειες και στις οικογένειες. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), η πανδημία της νόσου COVID-19 εξαπλώνεται συνεχώς σε όλον τον κόσμο προκαλώντας αισθήματα φόβου και ανησυχίας, και ειδικά σε ειδικές ομάδες, όπως είναι οι ηλικιωμένοι/ες, οι φροντιστές/τριες υγείας και τα άτομα με υποκείμενες καταστάσεις υγείας. Οι οικογένειες με μέλος με ε.ε.α./α. αποτελούν μια τέτοια περίπτωση.

Η εργασία πραγματεύεται τις συνέπειες της πανδημίας της νόσου COVID-19, καθώς και τον βαθμό ανθεκτικότητας, νοήματος ζωής και αυτοαποτελεσματικότητας σε οικογένειες με ή χωρίς μέλος με ε.ε.α./α. Το σκεπτικό της μελέτης βασίστηκε στο ότι οι συμμετέχοντες/ουσες, λόγω των πρωτόγνωρων καταστάσεων που βιώνουν, θα έχουν αναπτύξει υψηλό βαθμό ανθεκτικότητας, νοήματος στη ζωή και αυτοαποτελεσματικότητας.

Το δείγμα της έρευνας περιελάβανε 411 άτομα, ηλικίας 20-60 ετών, εκ των οποίων οι 217 ήταν γονείς και οι 194 ήταν παιδιά/φοιτητές/τριες στο 3ο και 4ο έτος σπουδών. Για τη συλλογή των δεδομένων χορηγήθηκαν ένα Αυτοσχέδιο Ερωτηματολόγιο, η Κλίμακα Ανθεκτικότητας, το Ερωτηματολόγιο Νοήματος Ζωής και η Γενική Κλίμακα Αυτοαποτελεσματικότητας.

Η έρευνα δημοσιεύτηκε στο Psychology: The Journal of the Hellenic Psychological Society:

https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/psychology/article/view/29161

Από την ανάλυση των δεδομένων προέκυψε ότι κανένας/καμία από τους/τις συμμετέχοντες/ουσες δεν είχε διαγνωστεί με τη νόσο COVID-19. Η πλειονότητα των συμμετεχόντων/ουσών ανέφερε πως συμφωνεί ή συμφωνεί απόλυτα ότι η πανδημία έχει επηρεάσει την καθημερινή τους ζωή, και έχει επιφέρει αλλαγές στην ψυχική και τη σωματική τους υγεία. Ένα ενδιαφέρον εύρημα ήταν ότι αποτυπώθηκαν, πέρα από τις αρνητικές συνέπειες της πανδημίας, οι οποίες τεκμηριώνονται πλήρως στη διεθνή ερευνητική βιβλιογραφία, και θετικές. Στις θετικές συνέπειες αναφέρονται η έκφραση και το μοίρασμα συναισθημάτων, ο επαναπροσδιορισμός προτεραιοτήτων, η αλλαγή προς το καλύτερο, η ενίσχυση της δημιουργικότητας, της προσαρμοστικότητας και της ευελιξίας στα νέα δεδομένα, καθώς και βελτίωση στην επικοινωνία αλλά και τις σχέσεις με τα άλλα μέλη της οικογένειας. Στις αρνητικές επιδράσεις περιλαμβάνονται η αρνητική επίπτωση στην ψυχική υγεία, η βίωση δυσάρεστων συναισθημάτων, καθώς και η ανησυχία τόσο για τους ίδιους/ες αλλά και για τα άλλα μέλη της οικογένειας. Επίσης, δήλωσαν ότι επηρεάστηκε αρνητικά και η σωματική τους υγεία, με επιπτώσεις στις καθημερινές συνήθειες του ύπνου και της διατροφής. Συνάμα, εμφάνισαν μέτριο βαθμό ανθεκτικότητας και υψηλό βαθμό νοήματος ζωής και αυτοαποτελεσματικότητας. Στατιστικά σημαντικές διαφορές εντοπίστηκαν: α) ανάμεσα στις οικογένειες με και χωρίς μέλος με ε.ε.α./α., όπου στις οικογένειες με μέλος με ε.ε.α./α. βρέθηκε υψηλότερη ανθεκτικότητα, και β) ανάμεσα σε γονείς και φοιτητές/τριες όσον αφορά στον βαθμό ανθεκτικότητας και στο νόημα στη ζωή στις δύο διαστάσεις (παρουσία και αναζήτηση). Eπιπλέον, βρέθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές με βάση την ύπαρξη ή μη μέλους με ε.ε.α./α. στην οικογένεια σε συνδυασμό με την ηλικιακή ομάδα στις μεταβλητές της ανθεκτικότητας και του νοήματος στη ζωή. Τέλος, εντοπίστηκε στατιστικά σημαντική θετική συσχέτιση ανάμεσα στις συνέπειες της πανδημίας της νόσου COVID-19 με τη συνολική ανθεκτικότητα και την παρουσία νοήματος στη ζωή.

H εργασία προτείνει ότι η πανδημία έχει πολλαπλές συνέπειες τόσο στο άτομο όσο και στην οικογένεια, και σε μία περίοδο υγειονομικής κρίσης τα άτομα ενεργοποιούν προστατευτικούς μηχανισμούς και στρατηγικές, που μπορούν να ενισχύσουν την ψυχική και σωματική τους υγεία, σε ατομικό και οικογενειακό επίπεδο. Κατά συνέπεια, οι ερευνητές/τριες, οι ειδικοί επαγγελματίες στον χώρο της υγείας και της ψυχικής υγείας και οι φορείς θα πρέπει να αξιοποιούσουν τα θετικά χαρακτηριστικά ενός ατόμου και ενός οικογενειακού συστήματος, όπως είναι η ανθεκτικότητα, το νόημα στη ζωή και η αυτοαποτελεσματικότητα και να τα αξιοποιήσουν περαιτέρω. Επιπρόσθετα, οι φορείς και οι ειδικοί επαγγελματίες προτείνεται να εργαστούν συστηματικά, σε επίπεδο έρευνας, αντιμετώπισης και πρακτικής, με το άτομο και την οικογένειά του, με στόχο την ενδυνάμωσή τους μέσω ψυχοεκπαιδευτικών προγραμμάτων και συμβουλευτικής εκπαίδευσης.

Πλήρη στοιχεία δημοσίευσης:

Τσιμπιδάκη, Α. (2022). Ανθεκτικότητα, νόημα στη ζωή και αυτοαποτελεσματικότητα σε οικογένειες με ή χωρίς μέλος με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και αναπηρία στην πανδημία COVID-19. Psychology: The Journal of the Hellenic Psychological Society, 26(3), 21–43.