Πανδημία Covid-19:
Στρατηγικές αντιμετώπισης, αίσθημα απειλής και πηγές κοινωνικής υποστήριξης

Η συχνότερη στρατηγική αντιμετώπισης είναι εστιασμένη στη ρύθμιση του συναισθήματος και συγκεκριμένα την απόσπαση της προσοχής, ενώ η δεύτερη πιο συχνά χρησιμοποιούμενη στρατηγική αφορά την εστίαση στην επίλυση του προβλήματος, και ειδικότερα την ενεργητική αντιμετώπιση

Η ταχεία εξάπλωση της πανδημίας Covid-19 επηρέασε κάθε πτυχή της καθημερινότητάς μας και μετέβαλλε σε σημαντικό βαθμό την ανθρώπινη συμπεριφορά με αξιοσημείωτες επιπτώσεις στη σωματική, ψυχική και οικονομική κατάσταση. Σκοπός της συγκεκριμένης έρευνας απετέλεσε η αποτύπωση των στρατηγικών αντιμετώπισης αντίξοων καταστάσεων και των πηγών κοινωνικής υποστήριξης που αναφέρουν ενήλικοι στην Ελλάδα με βάση δημογραφικούς παράγοντες, καθώς και ο εντοπισμός εκείνων των μεταβλητών που αναγνωρίζονται ως προβλεπτικοί παράγοντες του αισθήματος απειλής.

Δεδομένου ότι τα άτομα αντιδρούν με διαφορετικό τρόπο σε ένα τραυματικό γεγονός, όπως αυτό της πανδημίας, καθίσταται ιδιαίτερα σημαντικός ο προσδιορισμός πιθανών παραγόντων οι οποίοι συνδέονται με αυξημένο αίσθημα απειλής από τον κορωνοϊό, προκειμένου να σχεδιαστούν κατάλληλα προγράμματα πρωτογενούς και δευτερογενούς ψυχοκοινωνικής παρέμβασης σε επίπεδο ατόμου και κοινότητας, με σκοπό τη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων στην ψυχική υγεία από την παρούσα πανδημία, καθώς και από ενδεχόμενες υγειονομικές κρίσεις στο μέλλον ανάλογης μορφής. Βάσει των υφιστάμενων διεθνών  ερευνών αναμενόταν η επιβεβαίωση ή μη των κάτωθι ερευνητικών υποθέσεων:

• ότι η απόσπαση της προσοχής, η ενεργητική αντιμετώπιση και η θετική αναπλαισίωση αναφέρονται ως συχνότερες στρατηγικές αντιμετώπισης των αντίξοων καταστάσεων,
• ότι οι βασικές πηγές κοινωνικής υποστήριξης είναι οι φίλοι και οι συγγενείς,
• ότι η συχνότερη συμπεριφορά αποφυγής της νόσησης είναι το συχνό πλύσιμο χεριών, και
• ότι η εφαρμογή στρατηγικών αντιμετώπισης εστιασμένων στο συναίσθημα προβλέπουν θετικά την αίσθηση απειλής, ενώ αναμενόταν να εξεταστεί κατά πόσο κάτι τέτοιο ισχύει τόσο για τις θετικές συμπεριφορές όσο και τις συμπεριφορές αποφυγής. Παράλληλα, ήταν αναμενόμενος ο εντοπισμός διαφυλικών διαφορών με συχνότερη αναφορά σε χρήση στρατηγικών από τις γυναίκες, καθώς και το συμπέρασμα ότι άτομα χαμηλότερου μορφωτικού επιπέδου παρουσιάζουν μεγαλύτερη άρνηση της υφιστάμενης κατάστασης.

Η παρούσα μελέτη βασίζεται στην ελληνική συμμετοχή στη διεθνή έρευνα «Επιπτώσεις στην ψυχοσωματική υγεία και τη συμπεριφορά των ενηλίκων εξαιτίας της πανδημίας Covid-19» και  δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο Psychology: The Journal of the Hellenic Psychological Society:  https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/psychology/article/view/28912

Το ελληνικό δείγμα αποτελείτο από 2.137 ενηλίκους (1.617 άνδρες και 518 γυναίκες) οι οποίοι συμπλήρωσαν ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο σχετικά με θέματα ψυχοσωματικής υγείας και συμπεριφοράς. Ειδικότερα, χορηγήθηκαν κλίμακες: α) Στρατηγικών Αντιμετώπισης Αντίξοων Καταστάσεων, β) Κοινωνικής Υποστήριξης, γ) Συμπεριφορών Αποφυγής/Δράσης και δ) Αίσθησης Απειλής από τον Κορωνοϊό. Τα δεδομένα συνελέγησαν κατά την περίοδο Μαΐου-Ιουλίου 2020, κατά τη διάρκεια δηλαδή του πρώτου κύματος της πανδημίας στην Ελλάδα.

Ως προς τις στρατηγικές αντιμετώπισης, επιβεβαιώνεται η υπόθεση ότι οι συμμετέχοντες/ουσες υιοθετούν συχνότερα μια στρατηγική εστιασμένη στη ρύθμιση του συναισθήματος και συγκεκριμένα την απόσπαση της προσοχής, ενώ η δεύτερη πιο συχνά χρησιμοποιούμενη στρατηγική αφορά την εστίαση στην επίλυση του προβλήματος, και ειδικότερα την ενεργητική αντιμετώπιση. Όσον αφορά τον παράγοντα της αίσθησης απειλής από τον Covid-19, ένα σχετικά μικρό ποσοστό του δείγματος αισθάνεται απειλή από τον ιό, ενώ ένας στους δύο νιώθει αβεβαιότητα ως προς την απειλητική διάστασή του. Το εύρημα αυτό υποδηλώνει ότι  η πανδημία δεν εκλαμβάνεται ως ιδιαίτερα επικίνδυνη ή απειλητική, αν και ο ένας στους δύο από τους/τις συμμετέχοντες/ουσες εξέφρασε κάποιο βαθμό ανησυχίας για τα επίπεδα απειλής. Η περιορισμένη αίσθηση απειλής ενδεχομένως να σχετίζεται με τα χαμηλά ποσοστά κρουσμάτων που παρουσίαζε η χώρα μας κατά την περίοδο που διενεργήθηκε η έρευνα.

Ως βασικότερη πηγή κοινωνικής υποστήριξης αναγνωρίζεται η οικογένεια και οι φίλοι, ενώ για την πρόληψη της νόσησης από την πανδημία αναφέρεται συχνότερα η αποφυγή ταξιδιών σε περιοχές της υφηλίου με υψηλά ποσοστά επιβεβαιωμένων κρουσμάτων και σπανιότερα η συνύπαρξη με άλλα άτομο στον χώρο εργασίας ή το σχολείο. Είναι εξίσου ενδιαφέρον το εύρημα ότι στρατηγικές εστιασμένες στη ρύθμιση του συναισθήματος, όπως η απόσπαση προσοχής και η συμπεριφορική απεμπλοκή αποτελούν θετικούς προβλεπτικούς παράγοντες της αίσθησης απειλής για τους/τις συμμετέχοντες/ουσες της έρευνας. Όσον αφορά τον παράγοντα του φύλου, αντίθετα με ό,τι αναμενόταν, η έρευνα έδειξε ότι οι άνδρες αναφέρουν υψηλότερες τιμές εφαρμογής των τεχνικών της απόσπασης προσοχής, της ενεργητικής αντιμετώπισης και της θετικής αναπλαισίωσης εν συγκρίσει προς τις γυναίκες. Το αποτέλεσμα αυτό μπορεί ενδεχομένως να ερμηνευτεί εάν συνεκτιμηθούν οι υψηλότερες τιμές των ανδρών στον παράγοντα της αίσθησης απειλής από τον Cοvid-19.

Τέλος, επιβεβαιώνεται η υπόθεση ότι τα άτομα χαμηλότερου μορφωτικού επιπέδου, τα οποία δεν έχουν εισαχθεί ή δεν είναι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αναφέρουν υψηλότερες τιμές άρνησης της υφιστάμενης κατάστασης, γεγονός που συνάδει με τη συναφή διεθνή βιβλιογραφία. Το συγκεκριμένο εύρημα μπορεί να ερμηνευθεί επί τη βάσει του σκεπτικού ότι γενικότερα για θέματα προσαρμογής της συμπεριφοράς που σχετίζονται με ζητήματα υγείας, τα άτομα με υψηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης εκδηλώνουν μεγαλύτερα ποσοστά ανταπόκρισης και συμμόρφωσης σε οδηγίες και υποδείξεις για τη διασφάλιση της ψυχοσωματικής τους υγείας.

Οι ραγδαίες αλλαγές που επέφεραν στην καθημερινότητα των πολιτών τα περιοριστικά μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας, χρήζουν περαιτέρω συστηματικής διερεύνησης. Σημαντική παράμετρο προς επισταμένη έρευνα συνιστά η αποτελεσματικότητα των συχνότερα χρησιμοποιούμενων στρατηγικών για την αντιμετώπιση του δυσφορικού στρες που επιφέρει η πανδημία. Παράλληλα, μεγάλο ερευνητικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η μελέτη της εργασιακής αβεβαιότητας που επιφέρουν οι οικονομικές συνέπειες του εγκλεισμού και της παύσης της οικονομικής δραστηριότητας σε σχέση με τις στρατηγικές αντιμετώπισης και τις πηγές υποστήριξης. Τα αποτελέσματα από την ανάλυση του ερευνητικών δεδομένων και στις άλλες χώρες στις οποίες χορηγήθηκε το ίδιο ερευνητικό εργαλείο καθιστούν δυνατές διαπολιτισμικού χαρακτήρα συγκρίσεις στο συνολικό εύρος των μεταβλητών οι οποίες εξετάζονται στην ελληνική έρευνα, συμβάλλοντας στην υποστήριξη της κοινότητας μέσω του σχεδιασμού και εφαρμογής προγραμμάτων πρόληψης και παρέμβασης από επαγγελματίες ψυχικής υγείας.

Πλήρη στοιχεία δημοσίευσης:

Αντωνίου Α. Σ., Greenglass, E., Δημόπουλος Μ. Α., Χρούσος Γ., Παπαγεωργίου Χ., & Τούντας Γ. (2022). Coping strategies, perceived threat and sources of social support in adults during COVID-19 pandemic. Psychology: The Journal of the Hellenic Psychological Society, 26(3), 165-180. https://doi.org/10.12681/psy_hps.28912