Ένα εκλεκτικό ομαδικό πρόγραμμα ψυχολογικής υποστήριξης για τη διακοπή του καπνίσματος στην κοινότητα: Μια ποιοτική διερεύνηση στο βίωμα των συμμετεχόντων
Ποια είναι τα θέματα που διαπραγματεύονται οι καπνιστές με την ομάδα απεξάρτησης; Είναι η ομάδα ένα επαρκές εργαλείο για τη διακοπή του καπνίσματος;
Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο η Ελλάδα κατέχει μια πρωτιά σε ποσοστά καπνιστών και θανάτων που αποδίδονται σε παράγοντες σχετικούς με το κάπνισμα ανάμεσα στις ευρωπαϊκές δυτικές χώρες και τις χώρες του ΟΟΣΑ. Ωστόσο, οι Έλληνες καπνιστές αναζητούν πολύ λιγότερη βοήθεια για τη διακοπή καπνίσματος σε σχέση με άλλες 27 ευρωπαϊκές χώρες. Και ενώ πληθώρα θεραπευτικών τεχνικών και προγραμμάτων έχουν εφαρμοστεί την Ελλάδα για τη διακοπή του καπνίσματος, γνωρίζουμε πολύ λίγα σχετικά με το βίωμα των συμμετεχόντων σε αυτά.
Η παρούσα μελέτη περιγράφει την εφαρμογή και αποτελεσματικότητα ενός ομαδικού προγράμματος ψυχολογικής υποστήριξης βραχείας διάρκειας (Απρίλιος 2016 έως Ιούνιος 2016) για τη διακοπή του καπνίσματος, που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του Κέντρου Πρόληψης «Δίκτυο Άλφα» και το οποίο απευθύνθηκε σε τοπικό επίπεδο στην περιοχή της Θεσσαλονίκης. Το πρόγραμμα χρησιμοποίησε ένα εκλεκτικό μοντέλο, που βασίστηκε στις αρχές της Γνωστικής Συμπεριφορικής θεραπείας καθώς και της θεραπείας Gestalt και εφαρμόστηκε σε μια ομάδα παρέμβασης εφτά γυναικών (Μ.Ο.= 47,7 έτη) και στο πλαίσιο οχτώ δίωρων ομαδικών συναντήσεων. Τα δεδομένα συλλέχθηκαν μέσω ομαδικών συνεντεύξεων και αναλύθηκαν με τη χρήση ποιοτικής μεθοδολογίας.
Η μελέτη δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Ψυχολογία.
Από την ανάλυση των δεδομένων αναδείχθηκαν έξι ευρύτερες θεματικές κατηγορίες, οι οποίες ήταν: (α) πριν τον προβληματισμό/ η ζωή πριν την απόφαση της διακοπής, (β) προβληματισμός/ αναλογισμός για την απόφαση της διακοπής, (γ) προετοιμασία, (δ) δράση, (ε) διατήρηση / η ζωή μετά το τσιγάρο, και (στ) υποτροπή. Πιο συγκεκριμένα, φαίνεται ότι στα πρώτα στάδια της ομάδας η συζήτηση εμφανίζεται να επικεντρώνεται σε πιο πρακτικά ζητήματα (π.χ. οδηγίες διακοπής, ημερήσια προετοιμασία, συμπτώματα στέρησης), γεγονός που σχετίζεται και με το αρχικό στάδιο αλλαγής των συμμετεχουσών που αφορά την προ-διεργασία. Στη συνέχεια όμως η θεματολογία αλλάζει, καθώς εγκαθίσταται το αίσθημα του ανήκειν. Ειδικά προς το τέλος της ομάδας, η συζήτηση επικεντρώνεται σε θέματα με έντονο υπαρξιακό ενδιαφέρον (π.χ. αυτό-εικόνα, ταυτότητα του εαυτού χωρίς την εξαρτητική συμπεριφορά, φιλοσοφία ζωής, απώλειες, πίστη σε καλύτερη ζωή χωρίς τσιγάρο), που συνδέεται και με την αλλαγή στην καπνιστική συνήθεια και την επανανοηματοδότηση της ζωής μετά το τσιγάρο.
Μετά το τέλος της παρέμβασης πραγματοποιήθηκε τηλεφωνικός επανέλεγχος στους συμμετέχοντες, για να διαπιστωθεί πόσοι από αυτούς που αρχικά είχαν πετύχει τη διακοπή καπνίσματος τη διατηρούσαν. Το ποσοστό επιτυχίας της διακοπής ανέρχεται σε 42.8% γεγονός που καταδεικνύει την παρέμβαση ως πολύ αποτελεσματική με βάση και τα διεθνή ερευνητικά δεδομένα. Πιο συγκεκριμένα, από τα ποσοστά διακοπής προκύπτει ότι άτομα με μεσαία και χαμηλή εξάρτηση μπορούν να ενισχυθούν περισσότερο στην διατήρηση της διακοπής από το κάπνισμα μέσω της χρήσης της ομάδας σε σχέση με άτομα με υψηλότερη εξάρτηση.
Η παρούσα έρευνα εξελίσσει τις ομαδικές παρεμβάσεις για τη διακοπή καπνίσματος καθώς ενισχύει την καταλληλότητα και επάρκεια των προγραμμάτων για γυναίκες, για άτομα μεσαίας ηλικίας, χωρίς υψηλή εξάρτηση και ανεξάρτητα από το μορφωτικό επίπεδο ή/και την οικογενειακή κατάσταση. Από την άλλη, ενθαρρύνει τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας να αξιοποιούν στοιχεία από διαφορετικές προσεγγίσεις και ενημερώνει τους συντονιστές αντίστοιχων προγραμμάτων διακοπής για τη χρησιμότητα της θεωρίας των σταδίων αλλαγής. Με βάση τα παραπάνω, οι συγγραφείς προτείνουν να χρησιμοποιηθούν τα ερευνητικά αποτελέσματα στο σχεδιασμό και την εφαρμογή περισσότερων προγραμμάτων παρέμβασης σε τοπικό-κοινοτικό επίπεδο, με στόχο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, δεδομένου ότι πρόκειται για ψυχοκοινωνικές πρακτικές με πολύ χαμηλό κόστος και πολύ ισχυρά θετικά αποτελέσματα στη βελτίωση της υγείας των κατοίκων των περιοχών στις οποίες εφαρμόζονται.
Πλήρη στοιχεία δημοσίευσης:
Αγγελοπούλου, Π., Μαρόγλου, Φ., & Μακρογιάννη, Χ. (2020). Πιλοτικό Ομαδικό Πρόγραμμα Ψυχολογικής Υποστήριξης για τη Διακοπή Καπνίσματος. Ψυχολογία, 25 (2), 159-185.