Προκαταλήψεις και προσφυγική κρίση:
Πώς αναπαριστά ο τοπικός Τύπος των νησιών του Βορείου Αιγαίου τον προσφυγικό πληθυσμό;
O δημόσιος λόγος για τους πρόσφυγες, στα νησιά πρώτης υποδοχής, διαμορφώθηκε σε μεγάλο βαθμό από υπόρρητες προκαταλήψεις, σύμφωνα με τα ευρήματα έρευνας
Η ερευνητική ομάδα ανέλυσε 339 δημοσιογραφικά άρθρα της περιόδου 2015-2016 από τον τοπικό Τύπο τριών νησιών του Βορείου Αιγαίου: τη Λέσβο, τη Σάμο και τη Χίο. Τα συγκεκριμένα νησιά αποτέλεσαν τις πρώτες κοινότητες υποδοχής του προσφυγικού πληθυσμού που επιχειρούσε, εκείνη την περίοδο, να φτάσει στην Ευρώπη μέσω της θαλάσσιας οδού της Ανατολικής Μεσογείου.
Η ερευνητική ομάδα ταυτοποίησε στο δείγμα πέντε επαναλαμβανόμενα μοτίβα αναπαράστασης του προσφυγικού πληθυσμού. Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας, οι πρόσφυγες προσεγγίζονται στο πλαίσιο του δημόσιου λόγου των νησιωτικών κοινοτήτων ως «σώματα που δεν χωρούν», ως απειλή για τη συνοχή και την ευημερία των τοπικών κοινωνιών, αλλά συχνά και ως ευκαιρία άντλησης οικονομικών αντισταθμισμάτων. Ιδιαίτερα σημαντικό εύρημα της έρευνας είναι ότι τα στερεοτυπικά ρεπερτόρια που εντοπίστηκαν χαρακτηρίζονται από ρητορικές στρατηγικές αποποίησης του ρατσισμού και προβολής των τοπικών κοινωνιών ως ανεκτικών και μη προκατειλημμένων. Παράλληλα, από τον τοπικό Τύπο απουσιάζουν σχεδόν ολοκληρωτικά οι φωνές των ίδιων των προσφύγων.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Journal of Social and Political Psychology.
Κατά την περίοδο 2015-2016, τα νησιά του Βορείου Αιγαίου ήρθαν αντιμέτωπα με πρωτοφανείς προκλήσεις, καθώς κλήθηκαν να υποδεχτούν περίπου ένα εκατομμύριο πρόσφυγες. Με τον δημόσιο τομέα να είναι ήδη αποδυναμωμένος από τη μακροχρόνια οικονομική κρίση και με την έλλειψη ενός συντονισμένου σχεδίου από την κεντρική διοίκηση, η προσφυγική κρίση μετατράπηκε σε κεντρικό θέμα δημόσιας αντιμαχίας, στο εσωτερικό αυτών των κοινωνιών.
Ο τοπικός Τύπος αποτελεί σε μεγάλο βαθμό ένα υπομελετημένο είδος δημοσιογραφικού λόγου, που προσφέρει σημαντικές πληροφορίες για τις διαδικασίες δημόσιας επικοινωνίας και διαλόγου, μέσω των οποίων οι νησιωτικές κοινότητες ερμήνευσαν τη συλλογική εμπειρία της προσφυγικής κρίσης. Τα άρθρα που μελετήθηκαν συνιστούν, επομένως, ένα σύνθετο μωσαϊκό, όπου αποτυπώνονται οι διαφορετικές φωνές των νησιωτικών κοινωνιών πάνω στο ζήτημα του προσφυγικού.
Σε αυτό το πλαίσιο, η έρευνα μελέτησε τις μορφές λανθάνουσας προκατάληψης, που εμφανίζονταν με επαναλαμβανόμενο τρόπο στα επιχειρήματα του δημόσιου διαλόγου. Δίνοντας έμφαση στον αμφίσημο και αμφιθυμικό χαρακτήρα των διατυπώσεων, η έρευνα επιχείρησε να καταδείξει ότι οι προκαταλήψεις δεν έχουν πάντοτε τον χαρακτήρα της ανοικτής και απόλυτης απόρριψης του προσφυγικού πληθυσμού. Αντίθετα, σε πολλές περιπτώσεις στο υπό μελέτη δείγμα, η έκφραση προκαταλήψεων συνδυάζεται με εκφράσεις επιλεκτικής συμπάθειας και ανθρωπισμού αναφορικά με τις δοκιμασίες των προσφύγων. Ωστόσο, παρά τον αμβλυμμένο τρόπο με τον οποίο εκφράζονται, τα προκατειλημμένα ρεπερτόρια εξακολουθούν να συντηρούν συναισθήματα απόρριψης και φόβου προς τον προσφυγικό πληθυσμό, απαιτώντας την τήρηση κοινωνικής απόστασης και τη λεγόμενη «από-προσφυγοποίηση» των νησιών.
Η λεπτομερής και εστιασμένη στο τοπικό πλαίσιο κατανόηση των στερεοτύπων που διαπερνούν την κοινωνική σφαίρα και της ρητορικής προσαρμοστικότητας που εμφανίζουν είναι σημαντική για τη χάραξη αποτελεσματικότερων διαπολιτισμικών πολιτικών. Η έρευνα επιδίωξε να συμβάλει στην ενίσχυση της επιστημονικής γνώσης και βιβλιογραφίας γύρω από αυτά τα ζητήματα, στο πλαίσιο της καταπολέμησης των κοινωνικών διακρίσεων και του ρατσισμού που βιώνουν οι πρόσφυγες.
Πλήρη στοιχεία δημοσίευσης:
Konstantopoulou, V. I., Didymiotis, O., & Kouzelis, G. (2022), Covert Prejudice and Discourses of Otherness During the Refugee Crisis: Α Case Study of the Greek Islands’ Press, Journal of Social and Political Psychology, 10(1), 173-190, https://doi.org/10.5964/jspp.5633