Αυταρχισμός, προκατάληψη και COVID-19:
Ο ρυθμιστικός ρόλος του πολιτισμικού φιλελευθερισμού
Η απειλή της ασθένειας και η εφαρμογή των υγειονομικών μέτρων έχουν συνέπειες σε ιδεολογικό επίπεδο. Οι επιπτώσεις αυτής της απειλής σε φαινόμενα, όπως ο αυταρχισμός και η προκατάληψη, εξαρτώνται από προϋπάρχουσες ιδεολογικές διαστάσεις της κοινωνικής σκέψης, όπως είναι ο βαθμός προσήλωσης στις κοινωνικά φιλελεύθερες πεποιθήσεις
Η πανδημία COVID-19 έχει θέσει μια τεράστια πρόκληση σε ιατρικό, οικονομικό και πολιτικό επίπεδο. Η απειλή της ασθένειας, η εφαρμογή πρωτόγνωρων υγειονομικών μέτρων και η έννοια της κοινωνικής απόστασης υπαγορεύουν τη διερεύνηση των συνεπειών της πανδημίας σε ιδεολογικό επίπεδο. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι που αντιλαμβάνονται τον κόσμο ως επικίνδυνο και απειλητικό, εκφράζουν αυξημένα επίπεδα αυταρχισμού. Καθώς οι αυταρχικές στάσεις συμβάλλουν στην αποφυγή ή και την καταστολή ανοίκειων ερεθισμάτων, όταν μια απειλή, όπως εκείνη της ασθένειας, γίνεται πρόδηλη, μπορεί με τη σειρά της να προκαλέσει την υιοθέτηση ακόμα πιο αυταρχικών στάσεων. Επιπλέον, φαινόμενα όπως είναι η προκατάληψη, τα στερεότυπα και οι διακρίσεις, συχνά αποτελούν προϊόντα μηχανισμών διαχείρισης και αποφυγής μιας απειλής. Ωστόσο, διαφορές ως προς τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον κόσμο, μπορούν να εξουδετερώσουν ή και να αντιστρέψουν αυτά τα φαινόμενα, όπως, για παράδειγμα, στην περίπτωση που μια κοσμοθεωρία δίνει έμφαση στην αξία της ανεκτικότητας.
Η μελέτη αυτή έλεγξε εμπειρικά την υπόθεση ότι ο αυταρχισμός και η προκατάληψη αυξάνονται υπό συνθήκες απειλής της ασθένειας, λαμβάνοντας υπόψη τον τρόπο με τον οποίο ο πολιτισμικός φιλελευθερισμός ενδέχεται να ρυθμίζει αυτή την επίδραση. Η υπόθεση, δηλαδή, ήταν πως κατά τους πρώτους μήνες της πανδημίας οι πιο συντηρητικοί συμμετέχοντες θα εκφράσουν αυξημένα επίπεδα προκατάληψης και αυταρχισμού, σε σχέση με τα επίπεδα πριν την πανδημία, ενώ για τους πιο φιλελεύθερους συμμετέχοντες δεν αναμενόταν να παρατηρηθεί αυτή η αύξηση. Η συλλογή των δεδομένων πραγματοποιήθηκε τους πρώτους μήνες του 2020, ενώ ως σημείο αναφοράς αξιοποιήθηκαν τα δεδομένα που προέκυψαν από έρευνα που διεξήχθη λίγους μήνες πριν την πανδημία, σχετικά με τον αυταρχισμό. Το συνολικό δείγμα ανήλθε στους 424 συμμετέχοντες. Οι μετρήσεις που πραγματοποιήθηκαν αφορούσαν την έννοια του πολιτισμικού φιλελευθερισμού, που περιλαμβάνει στάσεις αναφορικά με σύγχρονα κοινωνικά και πολιτισμικά διακυβεύματα, τον δεξιόστροφο αυταρχισμό και την προκατάληψη κατά των μεταναστών.
Η έρευνα δημοσιεύτηκε στο Psychology: The Journal of the Hellenic Psychological Society: https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/psychology/article/view/28863
Τα αποτελέσματα έδειξαν πως πράγματι η απειλή της ασθένειας κατέχει καθοριστικό ρόλο στην αύξηση του αυταρχισμού. Ωστόσο, το φαινόμενο αυτό φάνηκε να εξαρτάται από τα επίπεδα πολιτισμικού φιλελευθερισμού. Συγκεκριμένα, η αύξηση του αυταρχισμού, που παρατηρήθηκε τους πρώτους μήνες της πανδημίας, συγκριτικά με τα προ πανδημίας επίπεδα, αφορούσε τους λιγότερο φιλελεύθερους συμμετέχοντες. Αντιθέτως, όσον αφορά τους φιλελεύθερους συμμετέχοντες, παρατηρήθηκε το αντίστροφο φαινόμενο, καθώς κατά τους πρώτους μήνες της πανδημίας δεν παρατηρήθηκε αύξηση του αυταρχισμού, ενώ κατά την περίοδο άρσης των περιοριστικών μέτρων σημειώθηκε επιπλέον μείωση. Αναφορικά με τα επίπεδα της προκατάληψης, παρόλο που η αύξηση φάνηκε να αφορά το σύνολο του δείγματος, το φαινόμενο και πάλι ήταν σαφώς πιο έντονο και συστηματικό μεταξύ των λιγότερο φιλελεύθερων συμμετεχόντων.
Τα ευρήματα της παρούσας έρευνας υποδεικνύουν πως οι επιπτώσεις της απειλής της ασθένειας σε φαινόμενα, όπως είναι ο αυταρχισμός και η προκατάληψη, εξαρτώνται από προϋπάρχουσες ιδεολογικές διαστάσεις της κοινωνικής σκέψης, όπως είναι ο βαθμός προσήλωσης στις κοινωνικά φιλελεύθερες πεποιθήσεις.
Πλήρη στοιχεία της δημοσίευσης:
Valavani, A., & Prodromitis, G. (2022). Authoritarianism, prejudice and COVID-19: the moderating role of cultural liberalism. Psychology: The Journal of the Hellenic Psychological Society, 26(3), 62–77.
